Буллинг – бұл бір адам немесе топтың басқа адамды әдейі қорлау, мазақ ету немесе қорқыту арқылы оған зиян келтіру әрекеті. Бұл жүйелі түрде қайталанып, жәбірленушінің эмоционалдық және әлеуметтік жағдайына, сондай-ақ оқу үлгеріміне теріс әсер етеді. Буллингтің түрлері: физикалық, сөзбен, әлеуметтік және интернеттегі қорқыту (кибербуллинг).

Буллинг түрлері:

1. Физикалық буллинг:

   • Жәбірленушіні ұру, итеру, заттарын бүлдіру.
   • Ең байқалатын агрессия түрі.

2. Сөзбен қорлау (вербалды буллинг):

   • Мазақ ету, қорлау, кемсіту, қорқыту.
   • Жәбірленушінің өзін-өзі бағалауына нұқсан келтіреді.

3. Әлеуметтік буллинг:

   • Қоғамнан оқшаулау, өсек тарату, достық қарым-қатынастарды бұзу.
   • Жәбірленушінің әлеуметтік мәртебесін түсіруге бағытталған.

4. Кибербуллинг:

   • Әлеуметтік желілерде, мессенджерлерде немесе электронды пошта арқылы қорқыту.
   • Жеке мәліметтерді жариялау немесе қорқыту хабарламаларын жіберу.

Буллингтің белгілері:

• Жәбірленушіде:

  • Түсініксіз жарақаттар, бүлінген заттар.
  • Мектепке немесе шараларға барудан қашу.
  • Оқу үлгерімінің нашарлауы, сабаққа назар аудармау.
  • Тұйықталу, мазасыздық, көңілсіздік.
  • Достарымен қарым-қатынастың бұзылуы, жалғыз қалуға ұмтылу.

• Буллерде (қорлаушыда):

  • Жиі жанжалға түсу және агрессиялық мінез-құлық көрсету.
  • Басқалардың сезімдеріне мән бермеу, эмпатияның жоқтығы.
  • Басқаларға үстемдік етуге, билік жүргізуге тырысу.
  • Кей жағдайларда топ ішінде танымал болуы.

Буллингтің салдары:

• Жәбірленуші үшін:

  • Өзін-өзі бағалаудың төмендеуі, күйзеліс және үрей.
  • Оқу үлгерімінің нашарлауы.
  • Әлеуметтік оқшаулану және сенімсіздік пайда болуы.
  • Өзін-өзі жарақаттау немесе суицидтік ойлардың туындау қаупі.

• Буллер үшін:

  • Болашақта қауіпті немесе қылмыстық әрекеттерге бару ықтималдығы.
  • Салауатты қарым-қатынас орнатуда қиындықтар.
  • Мектептен шығарылу немесе басқа да тәртіптік жазалар.

Буллингтің алдын алу және онымен күресу жолдары:

1. Мектепте:

   • Буллингке қарсы ережелер мен бағдарламалар енгізу.
   • Өзара құрмет пен инклюзивті орта қалыптастыру.
   • Оқушыларды буллинг туралы хабарлауға ынталандыру.
   • Мұғалімдер мен қызметкерлерді буллингті тануға және тоқтатуға үйрету.

2. Отбасында:

   • Баламен күнделікті тәжірибелері туралы ашық сөйлесу.
   • Ерте жастан эмпатия мен құрмет дағдыларын тәрбиелеу.
   • Кибербуллингтің алдын алу үшін онлайн-әрекеттерді бақылау.
   • Жәбірленушіге немесе буллерге айналған балаға қолдау көрсету.

3. Куәгерлер үшін (бақылаушылар):

   • Жәбірленушіні қолдап, буллингті хабарлауға үйрету.
   • Қауіпсіз жолмен араласу немесе ересектерден көмек сұрау.
   • Мәселені елемеу буллингті ушықтыратынын түсіндіру.

Қорытынды:

Буллинг – баланың психологиялық денсаулығына теріс әсер ететін күрделі мәселе. Оны болдырмау үшін мектеп, отбасы және қоғам бірлесе әрекет етуі қажет. Қауіпсіз орта қалыптастыру балаларға өздерін қорғалған және бағаланған сезінуге мүмкіндік беріп, олардың эмоционалдық әл-ауқаты мен оқу үлгерімін жақсартады.