Қазақстанда интернет-алаяқтық қарқын алып келеді, себебі күнделікті өмірде сандық технологияларды пайдаланушылар саны артып жатыр. Алаяқтар адамдарды алдау үшін түрлі айла-тәсілдерді қолданады, олардың мақсаты – ақша немесе жеке мәліметтерді иемдену.

Қазақстандағы интернет-алаяқтықтың кең таралған түрлері:

1. Фишинг:
   Алаяқтар банктерден, танымал сервистерден немесе мемлекеттік органдардан келгендей көрінетін жалған хаттар мен хабарламалар жібереді. Олар пайдаланушылардан логин, құпиясөз немесе банк картасының деректерін енгізуді сұрайды.

2. Жалған интернет-дүкендер:
   Танымал тауарларды арзан бағамен ұсынатын жалған сайттар жасалады. Төлем жасалғаннан кейін тауар жіберілмейді, ал сатушының байланыс деректері өшіріледі.

3. Инвестициялық пирамидалар:
   Алаяқтар жоғары табыс әкелетін жобаларға немесе криптовалютаға инвестиция салуды ұсынады. Мұндай схемалар көбіне қаржылық пирамида болып шығады.

4. Онлайн-несиелер:
   Алаяқтар онлайн несие ұсынғандай болып, алдын ала "сақтандыру" немесе "өтінімді өңдеу" үшін төлем сұрайды.

5. Махаббат алаяқтары:
   Әлеуметтік желілерде немесе танысу сайттарында адамдардың сеніміне кіріп, шұғыл қажеттіліктер үшін ақша сұрайды.

6. OLX, Kaspi және басқа платформалар арқылы алаяқтық:
   Алаяқтар тауар сату немесе сатып алу кезінде адамдарды алдап, сенімсіз төлем әдістерін пайдалануды ұсынады.

7. СМС-алаяқтық:
   Жәбірленушілерге банк шотының бұғатталғаны немесе ұтыс туралы хабарламалар келеді. "Мәселені шешу" үшін картаның деректерін енгізу немесе комиссия төлеу талап етіледі.

Қазақстанда интернет-алаяқтармен күресудің жолдары:

1. Сайттар мен қосымшаларды тексеріңіз:
   Сайт мекенжайының "https://" форматында басталғанын және ресми деректерге сәйкес екенін растаңыз.

2. Күдікті сілтемелерге өтпеңіз:
   Белгісіз жіберушілерден келген хабарламалардағы сілтемелерді ашпаңыз.

3. Антивирус бағдарламасын қолданыңыз:
   Зиянды бағдарламалардан қорғау үшін заманауи антивирустарды орнатыңыз және жаңартыңыз.

4. Жеке мәліметтерді жарияламаңыз:
   CVV-кодтар, PIN-кодтар мен құпиясөздерді ешкімге айтпаңыз.

5. Сенімді сатушыларды таңдаңыз:
   OLX, Kaspi сияқты платформаларда сатушының пікірлерін тексеріңіз және алдын ала төлем жасамаңыз.

6. Екі факторлы аутентификацияны қосыңыз:
   Бұл сіздің аккаунтыңызды қорғауға қосымша мүмкіндік береді.

7. Алаяқтар туралы хабарлаңыз:
   Егер интернет-алаяқтардың құрбаны болсаңыз, құқық қорғау органдарына хабарласыңыз. Қазақстанда киберполиция осындай жағдайларды зерттейді.

Пайдалы байланыстар:

• ҚР ҰҚК Киберқауіпсіздік орталығы: Егер сіз алаяқтыққа тап болсаңыз, бұл туралы хабарлаңыз.
• Банк байланыс орталықтары: Күдікті транзакцияларды байқаған жағдайда банкке дереу хабарласыңыз.
• eGov.kz сайты: Шағымдарды тапсыруға арналған ресми портал.

Сақ болыңыз және шешім қабылдар алдында ақпаратты мұқият тексеріңіз!

Әлеуметтік желілер мен мессенджерлер және басқа да

интернет-сервистерді пайдаланушы балаларға арналған ұсыныстар

 Әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде, жалпы «Интернет» желісінде көп тараған құқық бұзушылардың құрбаны болмауы үшін балалар мына қарапайым ережелерді есте сақтауы керек:

- ешбір жағдайда өз дербес деректеріңізді, сондай-ақ ата- аналарынның, туыстарынның, достарынның деректерін (яғни, тегі, аты, әкесінің атын, туған күнін, тұрғылықты мекенжайын, оқу орнын, телефонын, фотосуреттерін және т. б.) желінің басқа пайдаланушыларына, бұл пайдаланушылар сіздің достарыңыздың тізімінде болса да хабарлауға болмайды;

- Интернет-сайттар мен әлеуметтік желілер пайдаланушылары ойдан шығарылған, оның ішінде басқа адамдардың суреттерін немесе балалардың деректерін пайдалана алатынын есте сақтау керек;

- интернет қолданушылары тарапынан түскен қауіп-қатерден қорқудың қажеті жоқ, шындығында олар жеке сізге де, сіздің жақындарыңызға да ештеңе істей алмайды. Әдетте олар балаларды қорқытады, яғни оларды бақылауға алу үшін. Бірінші қауіп төнген кезде бұл туралы ата анаңызға, ағаңызға, әпкеңізге, мұғалімге және т. б., дереу айтуыңыз керек, одан ұялуға болмайды.

- ешбір жағдайда әлеуметтік желі, мессенджерлер және басқа Интернет-ресурстардың басқа пайдаланушыларының бұйрықтарын немесе нұсқауларын орындамаңыз. Ең қарапайым нәрсе – олардың парақшаларын бұғаттау. Әлеуметтік желілерде, мессенджерлер және басқа да онлайн сервистерде белгісіз адамдардан түсетін достықты қабылдамаңыз.

- өзіңізге қашықтан қолжеткізуге арналған бағдарламаларды орнатпаңыз. Оларды орнатпас бұрын, бұл туралы Интернеттен оқыңыз, бұл қосымша не үшін арналған және т. б.